HISTORIA POLSKIEGO WOLNOMULARSTWA
XVIII w.
W latach 1720-1730 – Niedługo po powołaniu Wielkiej Loży Londynu i Westminsteru w 1717 roku, pierwszej na świecie Wielkiej Loży, co uznaje się za początek wolnomularstwa spekulatywnego w nowoczesnej formule, na terenach Rzeczypospolitej powstają pierwsze loże wolnomularskie.
Pierwszą organizacją masońską (nieregularną, w formule masonerii jakobickiej) było najprawdopodobniej Bractwo Czerwone, (La Confrerie Rouge), powstałe w 1721 r. w Warszawie, pracujące w języku francuskim, skupiające polskich i pruskich arystokratów. Kontynuatorką tradycji wolnomularskiej była założona w 1729 roku Loża “Trois Frères”(Trzech Braci).
4 sierpnia 1780 r. – Wielka Loża Anglii nominuje na Wielkiego Mistrza Prowincji Polskiej Brata Józefa Jerzego Hylzena, szambelana JKM Augusta III. Tym samym angielscy Bracia uznają regularność polskiego wolnomularstwa.
Wielka Loża Anglii zatwierdza utworzenie na terenie Rzeczypospolitej dziewięciu lóż. Na posiedzeniu 16 października 1781 roku Ignacy hr. Potocki został wybrany Wielkim Mistrzem.
27 grudnia 1781 r. – Konstytuuje się Wielka Loża Narodowa Wielkiego Wschodu Polskiego, pod nazwą Wielkiego Mistrzostwa Polskiego i Litewskiego, której utworzenie traktuje się za początek regularnego wolnomularstwa polskiego, uznanego przez Wielką Lożę Anglii. Zaprzysiężone zostały Statuty i Regulaminy Generalne Zakonu Wolnomularzy, zgodne ze Starodawną Ustawą Angielską, ogólnego i szczególnego Rządu Towarzystwa Wolno-Mularskiego w Polsce
26 lutego 1784 r. – Polska obediencja uniezależnia się od Anglii. Od tej chwili działa jako Wielki Wschód Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego na podstawie pierwszej polskiej konstytucji wolnomularskiej Aktu ogłoszenia y Ustawy Wielkiego Wschodu Królestwa Polskiego i W.X.Litewskiego 1784.
XIX w.
Po rozbiorach władze wydają zakazy działalności organizacji wolnomularskich. Najdłużej masoneria działała w zaborze rosyjskim.
Po utworzeniu w 1807 r. Księstwa Warszawskiego masoneria polska wznawia działalność na jego terytorium. W tymże roku powstaje loża “Bracia Polscy Zjednoczeni”, do której należy m.in. książę Józef Poniatowski.
Od 1812 r. polskie loże symboliczne działają w strukturach Wielkiego Wschodu Narodowego Polski. W latach 1812-1821 obediencją kieruje wielki mistrz Stanisław Kostka Potocki. W 1820 r. została wprowadzona “Ustawa Konstytucyina Wolnomularstwa Polskiego“, uzupełniajaca konstytucje z roku 1783.
Struktury wolnomularskie obejmujące 34 loże zostają rozwiązane mocą ukazu cara Aleksandra 25 września 1821 r.
W okresie zaborów liczne organizacje niepodległościowe o charakterze tajnym organizują swoje struktury na wzór masoński. Wśród organizacji tego typu jest m.in. Wolnomularstwo Narodowe Waleriana Łukasińskiego.
XX w.
W okresie międzywojennym podejmowane są próby wskrzeszenia życia wolnomularskiego w
odrodzonej Polsce. W 1920 r. powstaje Wielka Loża Narodowa Polacy Zjednoczeni, w 1921 r. –
Wielka Loża Narodowa Polski. Na jej czele stają kolejno Bracia Rafał Radziwiłłowicz, Andrzej Strug, Stanisław Stempowski. 27 kwietnia 1928 r.uchwalona zostaje konstytucja WLNP.
22 listopada 1938 r. ogłoszony zostaje dekret prezydenta Ignacego Mościckiego o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich w Polsce. Wiedząc o zamiarach rządzących i chcąc je uprzedzić Wielka Loża Narodowa Polski zawiesza swoją działalność miesiąc wcześniej – 26 października 1938 r.
W 1940 r. w Paryżu Bracia budzą polskojęzyczną Lożę Kopernik pracującą na początku w ramach Wielkiej Loży Francji, a następnie regularnej Wielkiej Loży Narodowej Francuskiej. W 1961 r. w Warszawie zostaje powołana do życia loża o tej samej nazwie, która do 1990r. pracuje w pełnej konspiracji.
W 1991 r. warszawska loża dzieli się na trzy warsztaty zyskując tym samym status Loży-Matki. Obudzone zostają warszawska
Loża Nr 2 “Walerian Łukasiński” i krakowska Loża Nr 3 “Przesąd Zwyciężony”, co umożliwia reaktywowanie Wielkiej Loży Narodowej Polski. Stosowny dokument zostaje podpisany przez Czcigodnych Mistrzów trzech lóż podczas wspólnych prac 17 grudnia 1991 r.
9 września 2006 r. przy udziale oficjalnych delegacji Wielkich Lóż Anglii, Niemiec, Austrii, Izraela, Belgii, Czech, Madagaskaru, Litwy oraz Ukrainy ma miejsce uroczystość instalacji nowo wybranego wielkiego mistrza WLNP. Asystujący Wielki Mistrz Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii, Brat David Williamson, wygłasza następujące słowa:
Wielce Czcigodny Wielki Mistrzu i Wy, Bracia, Brat Englefield i ja jesteśmy szczęśliwi, że tu jesteśmy mogąc reprezentować Zjednoczoną Wielką Lożę Anglii w tej szczególnej chwili. Brat Englefield ma nade mną tę przewagę, że był tu w minionym roku i zachował szczęśliwe wspomnienia Waszej wspaniałej gościnności. Wielce Czcigodny Wielki Mistrzu, moim najważniejszym obowiązkiem jest przekazanie gratulacji i dobrych życzeń od mojego Wielkiego Mistrza, Jego Królewskiej Wysokości Księcia Kentu oraz Braci ze Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii, z okazji objęcia najwyższego urzędu w Twojej Wielkiej Loży. Życzymy Ci zdrowia, siły i – ponad wszystko – przyjemności z wykonywania Twych obowiązków. Nasze kraje mają długa historię przyjaźni i współpracy. Przygotowując się do wystąpienia z zadowoleniem odkryłem, że nasze kraje mają masońskie kontakty od 1781 r. gdy Wielki Mistrz Anglii wydał patent desygnujący hrabiego Hylzena na Wielkiego Mistrza Prowincji Polskiej. (…) historyk naszej Wielkiej Loży powiedział mi, że takie patenty wydawano często po to, by stymulować zakładanie lóż. Hrabia działał na mocy tego patentu i stworzył pierwszą Wielką Lożę, której Wy jesteście następcą. Historia Waszej Wielkiej Loży nie była łatwa. To, co dziś imponuje angielskim Braciom, którzy pracując w lożach nigdy nie zaznali ani żadnych prześladowań, ani przerwania ciągłości funkcjonowania państwa, to wytrwałość okazana przez Braci po tym, gdy Wasza Wielka Loża została zlikwidowana w 1938 r. Ich determinacja, by trzymać się wolnomularstwa i zapewnić jego trwanie wszelkimi środkami, nie bacząc na związane z tym niebezpieczeństwa, to wspaniała lekcja dla nas wszystkich. W dzisiejszym, zmieniającym się świecie musimy pamiętać o ich poświęceniu i sile, i mieć determinację by utrzymać i przekazać dalej naszym następcom to, o co tak bezinteresownie walczyli (…)
Uznanie przez Zjednoczoną Wielka Lożę Anglii roku 1781 za datę powstania polskiego wolnomularstwa stawia nasz zakon pośród najstarszych bractw masońskich na świecie.
